९. क्रियापद : (VERB)
English Grammar in Marathi
९. क्रियापद :
(VERB)
वाक्यातील अर्थ पूर्ण करणाऱ्या क्रियावाचक किंवा क्रियादर्शक शब्दाला क्रियापद असे म्हणतात.
क्रियापदाचा उपयोग करून क्रिया किंवा कृती, अस्तित्व किंवा स्थिती, मालकी किंवा स्वामित्व, इच्छा, हुकूम, भावना इत्यादी व्यक्त करतो. क्रियापद हे व्यक्ती किंवा वस्तूबद्दल काहीतरी माहिती सांगते.
कोणतेही वाक्य क्रियापदाशिवाय पूर्ण होऊ शकत नाही.
क्रियापदावरूनच वाक्याचा काळ समजतो, क्रिया केव्हा घडली याचा बोध होतो.
क्रियापद हे नेहमी वाक्यातील कर्ताप्रमाणेच चालते. त्यामुळेच कर्ताच्या पुरूष आणि वचन यानुसार क्रियापदाच्या रूपात बदल होतो. त्यामुळे क्रियापद एक शब्द किंवा जास्त शब्दांचे मिळून बनलेले असते.
उदाहरणार्थ :
Ram is a boy.
He has a bag.
He is going to school.
१. क्रियापद हे क्रियेबद्दल माहिती सांगते.
उदाहरणार्थ :
He is going to school.
२.क्रियापद हे वस्तू किंवा व्यक्ती काय आहे याबद्दल माहिती सांगते.
उदाहरणार्थ :
Ram is a boy.
३.क्रियापद हे व्यक्तीकडे काय आहे किंवा होते ही माहिती सांगते.
उदाहरणार्थ :
He has a car.
४.क्रियापद हे व्यक्ती किंवा वस्तूला काय झाले आहे ते सांगते.
उदाहरणार्थ :
The ship sank.
५.क्रियापद हे व्यक्तीला किंवा वस्तूला काय केले आहे ते सांगते.
उदाहरणार्थ :
The child was rewarded.
क्रियापदाची नेहमीच कर्ताच्या पुरूष आणि वचन यानुसार कर्ताबरोबर एकवाक्यता असली पाहिजे.
क्रियापदाचे दोन प्रमुख प्रकार आहेत :
१) सकर्मक क्रियापदे (Transitive Verbs )
२)अकर्मक क्रियापदे (Intransitive Verbs )
१) सकर्मक क्रियापदे (Transitive Verbs ) :
क्रियापदाचा अर्थ पूर्ण होण्यासाठी कर्माची आवश्यकता असते तेव्हा त्या क्रियापदास सकर्मक क्रियापद असे म्हणतात.
सकर्मक क्रियापद अशी कृती दाखविते की, जी कर्ताकडून कर्माकडे किंवा दुसऱ्या व्यक्ती / वस्तूकडे स्थानांतरित झालेली असते.
उदाहरणार्थ :
Ram wrote a letter.
क्रियापदाला काय किंवा कुणाला या शब्दांनी प्रश्न विचारला असता कर्म मिळते. वरील वाक्यात a letter हे कर्म आहे.
वरील वाक्याती क्रियापदाला काय लिहले हा प्रश्न विचारला असता पत्र a letter असे उत्तर मिळते म्हणून a letter हे कर्म होय.
काही उदाहरणे :
He ate a mango.
Seeta told a story.
काही वेळेस वाक्यामध्ये क्रियापदाबरोबर दोन कर्मे येतात. त्यांपैकी एक मुख्य कर्म असते व दुसरे गौण कर्म असते. क्रियापदाला किंवा ने प्रश्न विचारला असता मुख्य कर्म / प्रत्यक्ष कर्म मिळते आणि किंवा ने प्रश्न विचारला असता गौण /अप्रत्यक्ष कर्म मिळते.
प्रत्यक्ष कर्माचा वस्तूशी संबंध असतो व ते What या प्रश्नाला उत्तर देते. अप्रत्यक्ष कर्माचा व्यक्तीशी संबंध असतो, ते कोणाशी किंवा काय या प्रश्नाला उत्तर देते.
उदाहरणार्थ :
The teacher gave him a prize.
या वाक्यात prize हे मुख्य कर्म आहे आणि him हे गौण कर्म आहे.
गौण कर्म मुख्य कर्माच्या पूर्वी येते. मात्र हेच वाक्य कर्मांची स्थाने बदलून खालीलप्रमाणे होईल.
उदाहरणार्थ :
The teacher gave a prize to him.
सकर्मक क्रियापदात कर्माची आवश्यकता असते. जर कर्म नसेल तर वाक्याचा अर्थ पूर्ण व स्पष्ट होत नाही.
---------
२)अकर्मक क्रियापदे (Intransitive Verbs ) :
क्रियापदाचा अर्थ पूर्ण होण्यासाठी कर्माची आवश्यकता नसते तेव्हा त्या क्रियापदास अकर्मक क्रियापद असे म्हणतात.
उदाहरणार्थ :
He runs.
The dog barks.
She is coming.
They laugh.
वरील वाक्यातील क्रियापदांना काय किंवा कोणी What / Whom ने प्रश्न विचारला तरी उत्तर मिळत नाही. कारण ती अकर्मक क्रियापदे आहेत. अर्थपूर्तीसाठी त्यांना कर्माची गरज नाही.
अकर्मक क्रियापदांचा उपयोग थोडासा बदल करून सकर्मक क्रियापदाप्रमाणे करता येतो.
उदाहरणार्थ :
They laugh at him.
He overcame the difficulty.
काही अकर्मक क्रियापदे :
come, go, run, walk, laugh, die, fall.
--------
अपूर्ण क्रियापदे ( Incomplete Verbs / Verbs of Incomplete Predication ) :
ज्या क्रियापदाला अर्थ पूर्ण करण्याकरिता इतर शब्दाची आवश्यकता भासते अशा क्रियापदाला अपूर्ण क्रियापद (Verbs of Incomplete Predication)असे म्हणतात. अर्थ पूर्ण करण्यासाठी ज्या शब्दाची गरज भासते त्याला त्या क्रियापदाचे पूरक असे म्हणतात.
उदाहरणार्थ :
He is a doctor.
या वाक्यात फक्त He is म्हटले तर पूर्ण अर्थबोध होत नाही. म्हणून a doctor हे शब्द पुढे वापरावे लागतात. ज्या शब्दामुळे वाक्याचा अर्थ पूर्ण होतो त्या शब्दाला क्रियापदाचा पूरक शब्द (Complement ) असे म्हणतात. वरील वाक्यात a doctor हे पूरक आहे.
पूरक हे नाम, विशेषण किंवा धातुसाधित यांपैकी कोणतेही असू शकते.
Linking Verbs तशीली दोन प्रकारची असतात: एक प्रकार अवस्थेचे वर्णन करतो व दुसरा प्रकिया किंवा बदलाचे वर्णन करतो.
उदाहरणार्थ :
Tommy is a dog. (अवस्था )
He became a doctor. (प्रक्रिया)
---------
क्रियापदांचे मर्यादित व अमर्यादित क्रियापदे (Finite and Infinite Verbs) अश्या प्रकारचे वर्गीकरण ही करता येते.
१. मर्यादित क्रियापद (Finite Verb) :
ज्या वाक्यात कर्ताप्रमाणे क्रियापद कर्ताच्या लिंग, वचन, पुरुषाप्रमाणे चालते म्हणजे कर्ता क्रियापदाची मर्यादा ठरवितो त्या क्रियापदास मर्यादित क्रियापद असे म्हणतात.
उदाहरणार्थ :
मी खेळतो . ( I run).
रामा पळतो. ( Rama runs).
वरील उदाहरणात दुसऱ्या वाक्यातील क्रियापदास कर्ता तृतीय पुरुषी, वर्तमानकाळी, एकवचनी कर्ता असल्याने ड प्रत्यय लावला आहे याचाच अर्थ क्रियापद कर्तावर अवलंबून आहे.
२. अमर्यादित क्रियापद (Verb Infinite or Infinite Verb) :
ज्या वाक्यात एखादे क्रियापद व्यक्ती अथवा संख्या यांनी मर्यादित नसते त्या क्रियापदांना अमर्यादित क्रियापद म्हणतात.
उदाहरणार्थ :
पक्षांना गाणे गाणे आवडते.
Birds love to sing.
वरील वाक्यात to sing कर्म (object) आहे, व to sing क्रियापदापासून तयार झाले आहे व ते क्रियापदासारखेच आहे.
त्याचबरोबर गाणे गाणे हे एका कृतीचे नाव आहे त्यामुळे ते नामासारखे ही आहे. क्रियापद व नाम या दोन्हींचे विशेष यात आहेत म्हणून याला नामधातू (verb noun) असेही म्हणतात.
---------
धातुसाधित (Participle / Verbal Adjective ):
धातुसाधित हे क्रियापदाचे एक रूप आहे. प्रत्येक क्रियापदाचे दोन धातुसाधित Participles आहेत:
१)वर्तमानकालवाचक धातुसाधित ( Present Participle )
२)भूतकालवाचक धातुसाधित ( Past Participle )
वर्तमानकालवाचक धातुसाधित हे क्रियापदाला प्रत्यय लागून तयार होते.
उदाहरणार्थ :
play + ing = playing.
भूतकालवाचक धातुसाधित हे क्रियापदाचे तिसरे रूप होय. बहुधा याच्या शेवटी n, en, d, ed, t येतात.
उदाहरणार्थ :
write - written, spend - spent, load -loaded.
धातुसाधितांचा उपयोग :
१)अपूर्ण काळ तयार करण्यासाठी - He is playing.
२)पूर्ण काळ तयार करण्यासाठी - He has taken the book.
३)विशेषण म्हणून नामापूर्वी - rolling stone, losing battle, burnt child.
४)वाक्यातील विधेयकाचा भाग म्हणून - The king looked worried.
५)कर्मकर्तरी प्रयोगाची (झरीीर्ळींश तेळलश) रचना करताना - He was given a present.
६)विशेषणाची अधिक माहिती देणारे किंवा त्याची तीव्रता वाढविणारे क्रियाविशेषण म्हणून - dead tired.
उपयोग करतात.
धातुसाधित हे विशेषण म्हणून वापरताना योग्य त्या नामाशी / कर्तांशी संबंधित असते.
धातुसाधिताच्या कर्ताचा स्वतंत्र उल्लेख नसल्यास मुख्य वाक्यातील कर्ताकडूनच ती क्रिया केली आहे असा अर्थ होईल. भिन्न कर्ते असल्यास धातुसाधिताच्या कर्ताचा उल्लेख आवश्यक असतो.
कधी-कधी धातुसाधित वगळलेले असल्यास संदर्भानुसार ते गृहीत धरले जाते.
-------
कृदन्त किंवा धातूसाधित नाम ( Gerund ) :
क्रियापदाच्या ing युक्त रूपात जेव्हा त्याचा नाम म्हणून उपयोग केला जातो तेव्हा Gerund किंवा Verbal Noun असे म्हणतात.
कृदन्त (Verb + ing ) हे Verbal noun असून त्याचा उपयोग नाम म्हणून केला जातो.
उदाहरणार्थ :
Working, playing, reading, writing.
1) Collecting coins is his hobby.
2)She likes reading novels.
3)They are fond of playing cricket.
कृदन्तचा उपयोग :
१)वाक्याचा कर्ता म्हणून - Resting is rusting.
२)क्रियापदाचे कर्म म्हणून - Children like cutting palers.
३)शब्दयोगी अव्ययाचे कर्म म्हणून - He is fond of visiting temples.
४)क्रियापदाचे पूरक म्हणून - Playing is learning. Resting is rusting.
५)कर्ताचा पूरक शब्द म्हणून - Our aim is building up a strong nation.
उपयोग करतात.
काही संयुक्त नामांमध्ये कृदन्ताचा उपयोग केलेला असतो.
उदाहरणार्थ :
Writing-table म्हणजे table for writing.
Walking-stick म्हणजे stick for walking.
---------
अनियमित मूळ रूप ( Infinitive ) :
वाक्यामध्ये क्रियापदाचा उपयोग to सहित केला असेल तेव्हा ते Infinitive असते. सामान्यत: क्रियापद हे कर्ताशी संबंध दाखवून त्याच्या लिंग, वचन व पुरूष याप्रमाणे चालते. म्हणजे ते कर्ताच्या संबंधाने मर्यादित किंवा परिमित असते, म्हणून त्यांना Finite Verbs असे म्हणतात. परंतु Infinitive चा तसा कर्तांशी संबंध नसून फक्त त्या क्रियापदाच्या क्रियेशी संबंध असतो. कर्ताचा किंवा इतरांचा उल्लेखसुध्दा करीत नाही. म्हणून त्यांना Verbs Infinite किंवा Infinitive म्हणतात.
उदाहरणार्थ :
Children like to play.
या वाक्याचे क्रियापद like आहे. परंतु play या क्रियापदापूर्वी to वापरून to play याचा उपयोग नामासारखा केलेला आहे.
अनियमित मूळ रुपाचा उपयोग :
१. नाम म्हणून कर्ता - To err is human.
२.नाम म्हणून कर्म - She likes to paint. They refused to work.
३. नाम म्हणून पूरक - Her greatest joy is to sing.
४.विशेषण म्हणून - Take this pencil to write. Sunday is a day to do homework.
५.क्रियाविशेषण म्हणून - This is difficult to answer. He played to win.
उपयोग करतात.
काही क्रियापदानंतर infinitive मधील to वगळतात अशी काही क्रियापदे खालील प्रमाणे :
let, see, hear, bid, made.
उदाहरणार्थ :
Let him go.
The teacher made him stand.
म्हणजेच to हा infinitive चा भाग असला तरी अगदीच अत्यावश्यक असा भाग नाही.
उदाहरणार्थ :
You may go.
You had better wait.
कर्ताचे लिंग, वचन, पुरूष कोणतेही असले तरी infinitive च्या रूपात बदल होत नाही.
Infinitive आणि कृदन्त यामधील फरक खालील प्रमाणे :
Children like to play.
Children like playing.
Active voice d Passive voice या दोन्हीही रचनांमध्ये वापरतात.
वाक्य रूपांतर (Transformation) करताना उपयोग होतो.
Complex वाक्याचे Simple वाक्य बनविणे सोपे होते.
उदाहरणार्थ :
ती इतकी दमली होती की तिला चालता येत नव्हते.
She was so tired that she could not walk.
ती चालण्यासाठी सुख दमली होती.
She was to tired to walk.
-----------
अविकारी व विकारी क्रियापदे :
(Strong and Weak Verbs)
ज्या क्रियापदांचे भूतकाळी रुप ed किंवा t ही अक्षरे क्रियापदाच्या मूळ रुपास लागून बनते, त्यांना विकारी क्रियापदे असे म्हणतात. उदाहरणार्थ :
walk - walked, spend - spent
ज्या क्रियापदांचे भूतकाळी रुप ed किंवा t ही अक्षरे न लावता अथवा मूळ रुपामध्ये आणखी काही बदल करुन बनते, फक्त मूळ रुपामधील स्वरात बदल होतो त्यास अविकारी क्रियापद असे म्हणतात.
उदाहरणार्थ :
come - came, begin - began.
----------
काही क्रियापदांची भूतकाळी रुपे व भूतकालवाचक धातुसाधिते :
मूळ क्रियापद - भूतकाळी रुप - भूतकालवाचक धातुसाधित
Present tense - Past tense - Past participle
उठणे - Arise - arose - arisen
रहाणे, वस्ती करणे - Abide - abode - abode
जागे होणे - Awake - awoke - awaken
होणे, असणे, घडणे - Be - was - been
बांधणे - Build - built - built
होणे - Become - became - become
विकत घेणे - Buy - bought - bought
मारणे - Beat - beat - beaten
तुटणे, फुटणे - Break - broke - broken
जळणे, जाळणे - Burn - burnt - burnt
मागणी करणे, किंमत सांगणे - Bid - bade - bidden
उत्पन्न करणे, जन्म देणे - Beget - begot - begotten
विनंती करणे, याचना करणे - Beseech - besought - besought
पहाणे - Behold - beheld - beheld
आणणे - Bring - brought - brought
आरंभ करणे - Begin - began - begun
वाहणे, सोसणे - Bear - bore - borne
प्रसवणे - Bear - bore - born
वाकणे, वळवणे - Bend - bent - bent
बांधणे, वचन देणे - Bind - bound - bound
चावणे - Bite - bit - bitten
वाहणे, फुंकणे - Blow - blew - blown
आरवणे - Crow - crowed - crowed
वस्त्र नेसणे - Clothe - clothed - clothed
रांगणे, सरपटणे - Creep - crept - crept
कवटाळणे, चिकटून राहणे - Cling - clung - clung
पकडणे - Catch - caught - caught
पसंत करणे - Choose - chose - chosen
तोडणे, तुकडे करणे, प्रेमाने चिकटून राहणे - Cleve - clove - cloven
स्वप्न पडणे, पहाणे, कल्पना करणे - Dream - dreamt - dreamt
ओढणे - Draw - drew - drawn
वास करणे, राहणे - Dwell - dwelt - dwelt
पिणे - Drink - drank - drunk
हाकलणे, चालविणे - Drive - drove - driven
करणे - Do - did - done
खणणे - Dig - dug - dug
खाणे - Eat - ate - eaten
खाऊ घालणे - Feed - fed - fed
शोधणे, आठवणे, सापडणे - Find - found - found
मनाला लागणे, वाटणे, स्पर्श करणे,जाणवणे - Feel - felt - felt
क्षमा करणे - Forgive - forgave - forgiven
पळणे - Flee - fled - fled
लढणे - Fight - fought - fought
उडणे - Fly - flew - flown
पडणे - Fall - fell - fallen
फेकणे, झोकणे - Fling - flung - flung
गोठणे, गोठवणे - Freeze - froze - frozen
सोडणे, सोडून जाणे - Forsake - forsook - forsaken
मन आवरणे, धार धरणे - Forbear - forbore - forborne
मना किंवा मनाई करणे - Forbid - forbade - forbidden
जाणे - Go - went - gone
मुलामा देणे - Gild - gilt - gilt
वाढणे - Grow - grew - grown
देणे - Give - gave - given
मिळणे, मिळवणे - Get - got - got
जवण असणे, मालकी असणे - Have - had - had
ऐकणे - Hear - heard - heard
लपविणे - Hide - hid - hidden
टांगणे, फाशी देणे - Hang - hanged - hanged
लोंबणे - Hang - hung - hung
दुखापत करणे - Hurt - hurt - hurt
घट्ट धरणे - Hold - held - held
ओळखणे, जाणणे - Konw - knew - known
ठेवण, राखणे - Keep - kept - kept
गुडघे टेकणे - Kneel - knelt - knelt
शिकणे - Learn - learnt - learnt
उसने देणे - Lend - lent - lent
ठेवणे - Lay - laid - laid
खोटे बोलणे, अंतर्भूत होणे, आडवा होणे - Lie - lay - lain
हरवणे, सुटणे, मुकणे - Lose - lost - lost
जिवंत राहणे, जगणे - Live - lived - lived
सोडणे - Leave - left - left
प्रकाशणे - Light - lit / lighted - lit/ lightened
उडी घेणे - Leap - leapt / leaped - leapt / leaped
कल असणे, वाकणे, अवलंबून असणे - Lear - leant / leaned - leant / leaned
तयार करणे - Make - made - made
मतात येणे, हेतू असणे - Mean - meant - meant
भेटणे - Meet - met - met
कोयत्याने कापणे - Mow - mowed - mown
ठेवणे, घालणे - Put - put - put
देणे - Pay - paid - paid
वाचणे - Read - read - read
घोड्यावर बसून जाणे - Ride - rode - ridden
घंटा वाजविणे, वाजणे - Ring - rang - rung
धावणे - Run - ran - run
उगवणे, उत्पन्न होणे - Rise - rose - risen
पाहणे - See - saw - seen
करवतीने कापणे - Saw - sawed - sawed
म्हणणे - Say - said - said
विकणे - Sell - sold - sold
पाठविणे - Send - sent - sent
ठेवणे, सांधणे, बसविणे, मावळणे, सूर लावणे - Set - set - set
सुईधाग्याने शिवणे - Sew - sewed - sewed / sewn
हलवणे - Shake - shook - shaken
नाल बसविणे - Shoe - shod - shod
बंद करणे - Shut - shut - shut
प्रकाशणे, चमकणे - Shine - shone - shone
गोळी झाडणे, गोळी घालून मारणे - Shoot - shot - shot
दाखवणे - Show - showed - showed / shown
लहान होणे, आटणे, चपापणे - Shrink - shrank - shrunk
गाणे म्हणणे - Sing - sang - sung
बुडणे - Sink - sank - sunk
बसणे - Sit - sat - sat
झोपणे - Sleep - slept - slept
घसरत जाणे - Slide - slid - slide
गोफणीने मारणे, टांगणे - Sling - slung - slung
चिरणे, qपजणे - Slit - slit - slit
वास घेणे - Smell - smelt - smelt
वर्ण लिहिणे, सुचविणे - Spell - spelt - spelt
ठार मारणे - Slay - slew - slain
बोलणे - Speak - spoke - spoken
खर्च करणे - Spend - spent - spent
थुंकणे - Spit - spat - spit
पसरणे, पसरविणे - Spread - spread - spread
कातरणे - Shear - sheared - sheared
चोरणे - Steal - stole - stolen
चिकटणे, चिकटविणे - Stick - stuck - stuck
नांगी मारणे - Sting - stung - stung
पसरणे, पसरुन टाकणे - Strew - strewed - strewn
ढांगा टाकीत जाणे - Stride - strode - strode
मारणे, आपटणे, संप करणे - Strike - struck - struck
गुंफणे, माळ करणे - String - strung - strung
झगडणे, जोराचा प्रयत्न करणे - Strive - strove - striven
शपथ घेणे - Swear - swore - sworn
पोहणे - Swim - swam - swum
झोका देणे, हेलकावे खाणे - Swing - swung - swung
पेरणे - Sow - sowed - sown
सुजणे, फुगणे - Swell - swelled - swollen
फेकणे - Throw - threw - thrown
घेणे - Take - took - taken
फाडणे - Tear - tore - torn
सांगणे - Tell - told - told
खुपसणे - Thrust - thrust - thrust
थकणे, दमणे - Tire - tired - tired
तुडवणे - Tread - trod - trodden
शिकवणे - Teach - taught - taught
विचार करणे - Think - thought - thought
समजणे - Understand - understood - understood
अंगीकारणे, जबाबदारी घेणे - Undertake - undertook - undertaken
विणणे - Weave - wove - woven
नेसणे, वापरणे, अंगावर घेणे - Wear - wore - worn
लिहिणे - Write - wrote - written
पिरगळणे - Wring - wrung - wrung
गुंडाळणे, वाकडे वळणे - Wind - wound - wound
रडणे - Weep - wept - wept
काम करणे - Work - worked - worked
qजकणे - Win - won - won
जागे होणे - Wake - woke - waken
लग्न करणे, विवाह करणे - Wed - wed / wedded - wed / wedded.
#English #Grammar in Marathi
#इंग्रजी #व्याकरण मराठीत.
*टिप :या वेबसाईट वरील कंटेंट किंवा माहिती ही केवळ शिक्षण किंवा ऐज्यूकेशनल वापरासाठी आहे, तरी याचा कुठेही कायदेशीर कारवाई करीता वापर करु नये तसेच या मध्ये काही चुका आढळल्यास त्यासाठी प्रकाशक किंवा वेबसाईट चे मालक जबाबदार असणार नाहीत, चुका निदर्शनास आणून दिल्यास सुधारण्याचा प्रयत्न केला जाईल.