१९. प्रत्यक्ष - अप्रत्यक्ष कथन : (Direct - Indirect Speech)
English Grammar in Marathi
१९. प्रत्यक्ष - अप्रत्यक्ष कथन :
(Direct - Indirect Speech)
संभाषण करताना प्रत्येक जण विचार व्यक्त करतो त्याचप्रमाणे कधी-कधी दुसऱ्याने व्यक्त केलेले विचारही सांगतो त्या कथनाचे दोन प्रकार पडतात.
१. प्रत्यक्ष कथन (Direct Speech / Narration)
२. अप्रत्यक्ष कथन (Indirect Speech / Narration)
एखाद्या व्यक्तीचे विचार त्याचे शब्द वापरुन त्याने उच्चारलेले शब्द जेव्हा जसेच्या तसेच अवतरण चिन्हात लिहितात तेव्हा त्यास प्रत्यक्ष कथन (Direct Speech / Narration)असे म्हणतात.
उदाहरणार्थ :
Shyam Said,"Geeta, I am not going to school today."
बोलणाऱ्या व्यक्तीने उच्चारलेले शब्द किंवा त्याचा आशय जेव्हा आपण आपल्या शब्दात सांगतो किंवा त्याचा वृत्तान्त एखाद्या व्यक्तीमार्फत कथन करतो तेव्हा त्यास अप्रत्यक्ष कथन (Indirect Speech / Narration) असे म्हणतात.
उदाहरणार्थ :
Shyam told Geeta that he was not going to school that day.
वरील उदाहरणावरुन प्रत्यक्ष कथन वाक्याचे अप्रत्यक्ष कथन करताना खालील प्रकारचे बदल होतात.
अवतरण चिन्ह आणि त्या आधीचा स्वल्पविराम यांचा लोप होतो व त्याऐवजी एक नवीन शब्द येतो.
अवतरण चिन्हाबरोबर मुख्य वाक्याचे क्रियापद बदलून त्याऐवजी दुसरे क्रियापद वापरतात.
अवतरण चिन्हातील वाक्यात आलेली पुरुषवाचक सर्वनामे व त्यांची इतर रुपे बदलून त्याऐवजी दुसरे पुरुषवाचक सर्वनाम वापरतात.
अवतरण चिन्हातील वाक्यात असलेल्या क्रियापदाचा काळ बदलतो.
अवतरण चिन्हातील वाक्यात असलेले शब्द बदलून त्याऐवजी दुसरे शब्द वापरतात.
बोलणाऱ्या व्यक्तीने त्याचे विचार व्यक्त करताना उच्चारलेली वाक्ये किंवा वाक्यरचना सर्व एकाच प्रकारची नसतात. त्यामध्ये विविधता असते.
प्रत्यक्ष व अप्रत्यक्ष कथन या प्रकारच्या वाक्यांचे प्रकार खालीलप्रमाणे :
१. विधानार्थी वाक्ये (Statement / Declarative Sentences) :
या प्रकारच्या वाक्यात प्रथमत: वाक्याचा कर्ता, त्यानंतर क्रियापद, त्यापुढे कर्म किंवा पूरक आणि पुढे स्थल-कालवाचक शब्द अशी रचना असते. ही वाक्ये होकाराथी, नकारार्थी तसेच कोणत्याही काळात असू शकतात.
उदाहरणार्थ :
थश रीश श्रिरूळपस.
We are playing.
I want to read a story book.
They have completed the work.
She was not reading.
He went to the library.
विधानार्थी वाक्याचे अप्रत्यक्ष कथन करताना साधारणत: पुढील प्रमाणे बदल करावे लागतात :
अवतरण चिन्ह आणि त्यापूर्वीचा स्वल्पविराम काढून त्याऐवजी that हा शब्द वापरतात, बोलताना किंवा लिहिताना (प्रामुख्याने संभाषणात) कधी कधी that वगळतात.
सूचित क्रियापद (Reporting Verb)बदलून त्याऐवजी योग्य असे दुसरे क्रियापद वापरतात. बोलणाऱ्या व्यक्ती, त्यांचे आपआपसातील संबंध, कथानकाचा किंवा घटनेचा संदर्भ, बोलणाऱ्या भावाना इत्यादी गोष्टींचा विचार करुन खालील प्रकारची क्रियापदे वापरतात.
उदाहरणार्थ :
say, tell, declare, promise, warn, remark, answer, observe, reply, point out, request, order, explain, boast etc.
साधारणत: say किंवा tell यांचाच जास्त उपयोग होतो. tell च्या पुढे to येत नाही, कोणास उद्देशून म्हटलेले आहे हे जर स्पष्ट नसेल तर बहुधा say वापरतात. उद्देशून म्हटलेल्या व्यक्तीचा उल्लेख स्पष्ट असल्यास tell or told वापरतात.
अवतरण चिन्हातील वाक्यात जर प्रथमपुरुषी पुरुषवाचक सर्वनामे किंवा त्यांची रुपे असतील तर बोलणाऱ्या व्यक्तीच्या लिंग, वचन, पुरुष यानुसार ती बदलतात. जर द्वितीयपुरुषी सर्वनामे किंवा त्यांची रुपे असतील तर ज्याला उद्देशून वाक्य उच्चारलेले आहे त्याच्या लिंग, वचन, पुरुष यानुसार बदल करतात. जर तृतीयपुरुषी सर्वनामे किंवा त्यांची रुपे वापरलेली असतील तर न बदलता तशीच ठेवतात.
उदाहरणार्थ :
I, you (एकवचन) यांचे he or she or it
We, you (अनेकवचन) यांचे they आणि he, she, it, they न बदलता तशीच ठेवतात. हे बदल करीत असताना विभक्ती मध्ये बदल करीत नाहीत.
सूचित क्रियापद (Reporting Verb) च्या काळानुसार अवतरण चिन्हातील वाक्यांचे काळ बदलतात. जर सूचित क्रियापद (Reporting Verb) कोणत्याही प्रकारच्या वर्तमानकाळात किंवा भविष्यकाळात वापरलेले असेल तर अवतरण चिन्हातील वाक्याच्या काळात बदल होत नाही परंतु जर अवतरण चिन्हाबाहेरील मुख्य क्रियापद म्हणजे सूचित क्रियापद (Reporting Verb) भूतकाळात वापरलेले असेल तर अवतरण चिन्हातील वाक्यांचे काळ पुढीलप्रमाणे बदलतात :
प्रत्यक्ष कथन (Direct Speech) - अप्रत्यक्ष कथन (Indirect Speech)
Simple Present Tense - Simple Present Tense
Imperfect Present Tense - Imperfect Present Tense
Perfect Present Tense - Prefect Past Tense
Simple Past Tense - Simple Past Tense / Prefect Past Tense
Future Tense - Continuous Tense
Imperfect Past Tense - Past Perfect Continuous Tense
Present Perfect Continuous Tense - Past Perfect Continuous Tense
Shall - Should / Would
Will - Would
Can - Could
May - Might
Must - Must / had to
Prefect Past Tense - Prefect Past Tense
Past Perfect Continuous Tense - Past Perfect Continuous Tense
Should / Would - Should / Would.
अवतरण चिन्हातील वाक्यात वापरलेले अंतर, कालखंड किंवा स्थिती दाखविणारे काही शब्द बदलून अप्रतक्ष कथनामध्य त्याऐवजी दुसरे शब्द वापरतात. अशा शब्दांचा वापर वाक्याचा अर्थ किंवा संदर्भ लक्षात घेऊन करतात.
उदाहरणार्थ :
प्रत्यक्ष कथन (Direct Speech) - अप्रत्यक्ष कथन (Indirect Speech)
this - that
these - those
here - there
now - then
ago - before
thus - so
come - go
today - that day
tomorrow - the next day
yesterday - the prevoious day or the day before.
tonight - that night
last night - the previous night or the night before.
next week - the following week.
last week - the previous week.
hence - thence
hither - thither
प्रत्यक्ष कथनाचे अप्रत्यक्ष कथनामध्ये रुपांतराची काही उदाहरणे :
Geeta said, " I am very happy now."
Geeta said that she was very happy then.
Shyam said," My friend is playing cricket."
Shyam said that his friend was playing cricket.
Shyam said to Geeta," I am your brother."
Shyam told Geeta that he was her brother.
Geeta said to Shyam, " I am your sister."
Geeta told Shyam that she was his sister.
He said," She doesn't know me, but I still know who she is."
He said that she didn't know him, but he still knew who she was.
-------------
२. प्रश्नार्थक वाक्ये (Interrogative Sentences) :
या प्रकारच्या वाक्यात प्रश्न विचारलेला असतो, वाक्याच्या शेवटी प्रश्नचिन्ह असते व अशा वाक्यांची सुरवात साहाय्यकारी क्रियापद व Wh-Word या प्रकारच्या शब्दांनी होते
साहाय्यकारी क्रियापदे खालील प्रमाणे :
am, are, is, was, were, have, can, may, shall, will, do, does, did etc.
Wh-word खालील प्रमाणे :
what, where, which, when, how etc.
उदाहरणार्थ :
Is this your pen ?
Do you read plays ?
Shall we play ?
What is your name ?
May I help you ?
Where can we play ?
प्रश्नार्थक वाक्याचे अप्रत्यक्ष कथन करताना :
सूचित क्रियापद (Reporting Verb) च्या जागी ask, enquire, demand, wonder, want to know इत्यादी क्रियापदे वापरतात.
enquire and demand नंतर of वापरतात.
Wh-Qestions चे अप्रत्यक्ष कथन करताना दुसरे कोणतेही उभयान्वयी अव्यय वापरत नाहीत. Wh- शब्दच पुढील पोटवाक्य जोडण्याचे काम करतो वाक्य जोडताना W किंवा H Capital letter राहात नाहीत.
अवतरण चिन्हातील प्रश्नार्थक वाक्याचे रुपांतर विधानार्थी वाक्यात करुन त्याचे अप्रत्यक्ष कथन वाक्यात रुपांतर करतात.
प्रश्नार्थक वाक्याचे अप्रत्यक्ष कथन करताना that हे उभयान्वयी अव्यय येत नाही.
Yes or No type च्या प्रश्नात उभयान्वयी अव्यय म्हणून if or whether वापरतात. या वेळी if चा अर्थ की काय असा होतो.
Whether मध्ये if and if not अशा दोन्हीही प्रकारांचा समावेश करता येतो तरी देखील if हेच उभयान्वयी अव्यय जास्त उपयोगात आहे.
Ask सूचित क्रियापद (Reporting Verb) नंतर to किंवा that येत नाही, कर्म येते. ज्या व्यक्तीला प्रश्न विचारलेला असेल त्याचा उल्लेख ask नंतर कर्म म्हणून येतो.
प्रश्नार्थक वाक्याचे अप्रत्यक्ष कथन करताना अवरण चिन्ह व प्रश्नचिन्ह काढून टाकतात व पूर्णविराम येतो. तसेच क्रियापदाचा काळ, पुरुषवाचक सर्वनामे, स्थल-कालदर्शक शब्द यांचे बदल विधानार्थी वाक्याच्या नियमाप्रमाणेच करतात.
प्रत्यक्ष कथनाचे अप्रत्यक्ष कथनामध्ये रुपांतराची काही उदाहरणे :
Shyam said," Geeta, what are you doing?"
Shyam asked Geeta what she was doing.
Geeta said, "Shyam, when will you tell a story?"
Geeta asked Shyam when he would tell a story.
"What's the matter with you, Anu?" father said.
Father asked Anu what the matter with her was.
Shyam asked Geeta, "Where do you live ?"
Shyam asked Geeta where she live.
"Do you swim, Geeta?" I asked.
I asked Geeta if she swam.
I asked Geeta, "Can I come along too?"
I asked Geeta if I could go along too.
-----------
३. आज्ञार्थी वाक्ये (Imperative Sentences) :
या प्रकारच्या वाक्यात कर्ता गृहीत किंवा गुप्त असतो. कर्ता व्यक्त स्वरुपात नसल्यामुळे वाक्याची सुरवात क्रियापदाने होते तसेच क्रिया कर किंवा करु नकोस अशा दोन्हीही प्रकारची वाक्ये असू शकतात. कर्ता नेहमी You असा असतो.
उदाहरणार्थ :
Take this book.
Walk slowly.
Don't play there.
Keep a record.
Wait for a minute.
आज्ञार्थी वाक्याचे अप्रत्यक्ष कथन करताना साधारणत: वाक्याचा अर्थ किंवा संदर्भ यानुसार सूचित क्रियापद (Reporting Verb)बदलते.
उदाहरणार्थ :
Command : command, order, tell, charge.
Request : request, beg, ask, desire, solicit, implore, entreat, beseech.
Advice : advise, urge, exhort.
Other : forbid, persuade, incite, announce.
सूचित क्रियापद (Reporting Verb) नंतर कर्म वापरतात.
ज्याला उद्देशून वाक्य बोललेले असते त्याचा उल्लेख कधी कधी अवतरण चिन्हात करतात.
अवतरण चिन्हातील सुरवातीचे क्रियापद (पुरुषवचनानुसार न बदलणारे टू युक्त किंवा टू विरहित रुप) Infinitive मध्ये बदलते. याची रचना to + verb अशी होते. परंतु वाक्य नकारार्थी असेल तर to च्यापुर्वी not वापरतात याची रचना not to + verb अशी होते.
झश्रशरीश हा शब्द कधी वाक्याच्या सुरवातीला तर कधी वाक्याच्या शेवटी वापरतात, अप्रत्यक्ष कथन करताना हा शब्द काढून टाकतात.
अवतरण चिन्हातील काळ, सर्वनामे, स्थलकालदर्शक शब्द इत्यादी विधानार्थी वाक्याच्या नियमाप्रमाणे बदलतात.
प्रत्यक्ष कथनाचे अप्रत्यक्ष कथनामध्ये रुपांतराची काही उदाहरणे :
"Walk slowly", said the old man to his son.
The old man advised his son to walk slowly.
"Go away", said the King to his ministers.
The king ordered his ministers to go away.
"Don't move", he warned him.
He warned him not to move.
"Please Uncle, let me watch just 10 minute," Ganesh said.
Ganesh requested Uncle to let him watch just 10 minute.
"Call the second witness", said the judge.
The judge ordered the second witness to be called.
----------
४. उद्गारवाचक वाक्ये (Exclamatory Sentences) :
बोलणाऱ्या व्यक्तीच्या मनातील भावना, आनंत, दु:ख, राग, शोक, आश्चर्य इत्यादी अशा प्रकारच्या वाक्यातून व्यक्त करतात. कर्ता व क्रियापद वाक्याच्या शेवटी असते, कधी कधी अव्यक्त स्वरुपात अभिप्रते असते. तसेच वाक्याच्या शेवटी उद्गारवाचक चिन्ह असते.
उदाहरणार्थ :
What a clever boy he is !
How beautiful she is !
How lucky I am !
How beautiful she is !
उद्गारवाचक वाक्याचे अप्रत्यक्ष कथन करताना :
अवतरण चिन्हा व उद्गारवाचक चिन्ह काढून टाकतात.
उद्गारवाचक वाक्याच्या शेवटी असणारे कर्ता व क्रियापद विधानवाचक वाक्यात सुरुवातीला येतात.
उद्गारवाचक वाक्याची सुरुवात What, How ने होते What ने सुरु झालेल्या वाक्यात नामाचा वापर केलेला असतो म्हणून What काढून टाकल्यावर a or an + विशेषण किंर्वा very असे शब्द वापरतात आणि How ने सुरु झालेल्या वाक्यात उपपद वापरण्याची आवश्यकता नसेल How च्या ऐवर्जी very वापरतात.
उदाहरणार्थ :
What is clever boy he is !
He is a very clever boy.
How beautiful she is !
She is very beautiful.
आधिक्य किंवा आत्यंतिकता दाखविण्यासाठी इतर शब्दही वापरतात.
उदाहरणार्थ :
extremely, fine, nice, too, excellent etc.
वाक्य जोडताना that वापरतात.
सूचित क्रियापद (Reporting Verb) म्हणून exclaim, applaud, regret, cry, out, curse इत्यादी क्रियापदे वापरतात.
बोलणाऱ्याच्या भावना प्रकट करण्यासाठी क्रियाविशेषण व क्रियाविशेषर वाक्यप्रचार वापरतात.
उदाहरणार्थ :
with joy or joyfully, with sorrow, lovingly.
उद्गारवाचक शब्द वगळतात.
कधी कधी फक्त उद्गारवाचक शब्दच असतात अशावेळी संदर्भ लक्षात घेऊन पूर्ण वाक्य तया करतात.
उदाहरणार्थ :
Ridiculous !
It is very ridiculous.
Impossible !
It is impossible.
प्रत्यक्ष कथनाचे अप्रत्यक्ष कथनामध्ये रुपांतराची काही उदाहरणे :
She said, "Alas ! I am undone !"
She sadly exclaimed that she was undone.
Teacher said, "How badly you have done your work !"
Thecher exclaimed that they had done their work very baldy.
"Funny !", Seeta said.
Seeta exclaimed that it was very funny.
Geeta said,"What a beautiful scene it was !
Geeta exclaimed that it was a very beautiful scene.
They said, "Hurrah ! We have won the match."
They exclaimed with joy that they had won the match.
--------------
Let ची रचना असलेली वाक्ये :
Let हे विविध अर्थाने वापरतात, मुख्य क्रियापद म्हणूनसुद्धा let वापरतात. तेव्हा त्याचा अर्थ allow (परवानगी देणे) असा होतो.
या प्रकारच्या वाक्यात अप्रत्यक्ष कथन करताना suggest, propose, oppose, request, allow, with इत्यादी क्रियापदे वापरतात व उभयान्वयी अव्यय म्हणून that वापरतात. साधारणत: should ची रचना करुन वाक्य बनवतात.
उदाहरणार्थ :
Sachin said to Giri, "Let's have a cup of tea."
Sachin said to Giri that they should have a cup of tea.
Seeta said to her sister, "Let's go to cinema."
Seeta proposed to her sister that they should go to cinema.
Raju said,"Let's do as Baba wishes."
Raju suggested that they should do as Baba wished.
He said to his friends,"Let's go out for a walk."
He suggested to his friends that they should go out for a walk.
"Let me give you an example", the teacher said.
The teacher offered to give them an example.
Mahesh said," Let's go outside and play."
Mahesh suggested that they should go outside and play.
#English #Grammar in Marathi
#इंग्रजी #व्याकरण मराठीत.
*टिप :या वेबसाईट वरील कंटेंट किंवा माहिती ही केवळ शिक्षण किंवा ऐज्यूकेशनल वापरासाठी आहे, तरी याचा कुठेही कायदेशीर कारवाई करीता वापर करु नये तसेच या मध्ये काही चुका आढळल्यास त्यासाठी प्रकाशक किंवा वेबसाईट चे मालक जबाबदार असणार नाहीत, चुका निदर्शनास आणून दिल्यास सुधारण्याचा प्रयत्न केला जाईल.