अन्न सुरक्षा आणि मानके अधिनियम २००६
कलम ३ :
व्याख्या :
१) या अधिनियमात, संदर्भामुळे अन्यथा आवश्यक नसेल तर –
(a) क) अपमिश्रक (भेसळकारी पदार्थ) याचा अर्थ कोणतीही अशी सामग्री, जी अन्न असुरक्षित किंवा अप्रमाणित किंवा चुकीच्या ब्रँडचे (मिथ्याछापाची) बनविण्यासाठी केला जातो किंवा ज्यामध्ये बाह्यपदार्थ सुद्धा अंतर्विष्ट आहेत.
(b) ख) जाहिरात म्हणजे कोणतीही दृश्य किंवा श्राव्य (दृकश्राव्य) प्रचार किंवा प्रकाश, ध्वनी, धूर, वायु (गॅस), छपाई (मुद्रण), इलैक्ट्रॉनिक माध्यम, इंटरनेट किंवा वेबसाईट द्वारे प्रकाशित केलेला प्रचार किंवा उद्घोषणा अभिप्रेत आहे आणि यामध्ये सूचना, परिपत्रक, आवेष्टन (लेबल), आवरण, बीजक (इनव्हाइस) किंवा अन्य (इतर) दस्तावेजांच्या माध्यमा द्वारे प्रचार यांचा समावेश होतो.
(c) ग) अध्यक्ष याचा अर्थ अन्न प्राधिकरणाचे अध्यक्ष असा आहे.
(d) घ) दावा म्हणजे अन्नाच्या दर्जाबाबतचे मूळ, पौष्टिक गुणधर्म, प्रकार, प्रक्रिया, संमिश्रण किंवा इतर संबंधित विशिष्ट गुण यांवर केलेले कथन सांगते, सुचविते किंवा दर्शविले जाते या स्वरुपाचे निवेदन अभिप्रेत आहे.
(e) ङ) अन्न सुरक्षा आयुक्त म्हणजे कलम ३० अन्वये नियुक्त केलेले अन्न सुरक्षा आयुक्त असा आहे.
(f) च) ग्राहक (उपभोक्ता) म्हणजे असे व्यक्ती किंवा कुटुंब जे त्यांच्या वैयक्तिक गरजा पूर्ण करण्यासाठी अन्न खरेदी करतात किंवा प्राप्त करतात.
(g) छ) संदूषक (दुषित) म्हणजे असा कोणताही पदार्थ, अन्नात मिसळलेले किंवा नसले तरीही, तो अशा अन्नपदार्थाच्या उत्पादनात (ज्यात कृषिकर्म (शेती कामे), पशुपालन किंवा जनावरांच्या औषधातून समाविष्ट होणे याचा ही समावेश आहे), निर्मिती, प्रक्रिया, तयारी, उपचार, आवेष्टण (पॅकिंग), एकत्रित आवेष्टण (पॅकेजिंग), परिवहन किंवा अन्नपदार्थाचे धारण करण्याच्या परिणामस्वरुप किंवा पर्यावरणाच्या दुषणाच्या परिणामस्वरुप विद्यमान असेल असा होय आणि यात कीटकांचे अवशेष, कृन्तक (उंदिर) केस आणि इतर बाह्य पदार्थांचा समोवश नाही.
(h) ज) निर्देशित (पदसिद्ध) अधिकारी म्हणजे कलम ३६ द्वारे नियुक्त केलेला अधिकारी होय.
(i) झ) बाह्य पदार्थ म्हणजे अन्नामध्ये समाविष्ट असलेला पदार्थ जो कच्चा माल, आवेष्टनाचे मालातून (पॅकेजिंग साहित्य) किंवा अन्न उत्पादनाच्या प्रणालीतून येऊ शकतो, परंतु अशा पदार्थामुळे असे अन्न असुरक्षित होत नाही.
(j) ञ) अन्न म्हणजे असा कोणताही पदार्थ, मग तो प्रक्रिया केलेला असो, अंशत: प्रक्रिया केलेला असो किंवा प्रक्रिया न केलेला असो, जो मानवाच्या उपभोगाकरिता बनविलेला असेल व त्यात प्राथमिक अन्नाचा (यट (झेड के)) पोटकलमात व्याख्या केलेल्या मर्यादेपर्यंत असेल, अनुवांशिकरित्या सुधारित (जीवात्मकतेने बदल केलेले) किंवा निर्मित खाद्य (अभियंत्रित कलेले अन्न) किंवा अशा पद्धतीचे घटक असेलेले अन्न, नवजात शिशुचे अन्न, वेष्टीत पिण्याचे पाणी, अल्कोहाली पेय (मद्यार्क पेये), च्युर्इंग गम व इतर पदार्थ ज्यात अन्न बनविण्याच्या प्रक्रियेत वापरलेले पाणी यांचा समावेश असेल, परंतु जनावरांचे खाद्य, जिवंत प्राणी जे माणसांच्या खाण्यासाठी विक्री योग्य प्रक्रियेत असलेले किंवा तयार केलेले नसतील, कापणीपूर्वीची पिके, औषधे व औषदोपचाराचे पदार्थ, सौंदर्यप्रयाधने, अमली किंवा मन:प्रभावी (गुंगीकारक) पदार्थ यांचा समावेश असणार नाही :
परंतु केन्द्र सरकार अधिकृत राजपत्रातील अधिसूचनेद्वारे कोणत्याही इतर पदार्थांचे त्याचे उपयोग, स्वरुप, सार किंवा दर्जानुसार या अधिनियमाच्या प्रयोजनासाठी खाद्य किंवा अन्न म्हणून घोषीत करु शकेल.
(k) ट) अन्न समावेशी (अडिटिव्ह) म्हणजे असा कोणताही पदार्थ जो सामान्यत: अन्न म्हणून वापरला जात नाही किंवा ज्याचा वापर अन्नाचा विशेष घटक म्हणून केला जातो मग त्याचे पौष्टिक मूल्य असो वा नसो, जेणेकरुन प्रक्रिया, उत्पादन, तयारी, औपचार, वेष्टण, वेष्टणावळ (पॅकेजिंग) किंवा अशा पदार्थांच्या टिकावासाठी तंत्रवैज्ञानिक (यामध्ये ऑरगॅनोलेप्टीक गोष्टींचा समावेश होतो) प्रयोजन म्हणून ज्याचा परिणाम प्रत्यक्षा किंवा अप्रत्यक्षपणे दिसून येतात, तसेच उप उत्पादन पदार्थ जो घटक बनून राहतो किंवा जो अन्न पदार्थातील वैशिष्ट्यांवर परिणाम करतो याचा समावेश होतो, परंतु पोषकदर्जा किंवा टिकविण्यासाठी वापरलेल्या संदूषक (दुषित) पदार्थांचा यात समावेष होत नाही.
(l) ठ) अन्न (खाद्य) विश्लेषक म्हणजे कलम ४५ अन्वये नियुक्त कलेला विश्लेषक होय.
(m) ड) अन्न (खाद्य) प्राधिकरण म्हणजे कलम ४ द्वारे नियुक्त कलेले अन्न सुरक्षा व मानक प्राधिकरण होय.
(n) ढ) अन्न (खाद्य) व्यवसाय म्हणजे असा कोणताही उपक्रम जो नफ्यासाठी किंवा नफ्याविना केला जातो व जो सार्वजनिक किवा खाजगी स्वरुपाचा असेल किंवा ज्यात अन्नाचे उत्पादन, प्रक्रिया, वेष्टणावळ (पॅकेजिंग), साठवण, वाहतूक, वितरण, आयात यापैकी कोणत्याही टप्प्याशी संबंधित कोणत्याही क्रियाकलापांमध्ये गुंतलेले असते व यात अन्न (खाद्य) सेवा, जलपान सेवा, अन्न (खाद्य) किंवा अन्न (खाद्य) घटकांची विक्री यांचा समावेश असेल.
(o) ण) अन्न (खाद्य) व्यवसायाच्या संबंधात, अन्न व्यवसाय ऑपरेटर म्हणजे अशी व्यक्ती ज्या व्यक्तीकडून अन्न व्यवसाय केला जातो किंवा जो अन्न व्यवसायाचा मालक आहे आणि या अधिनियमाचे आणि त्याखाली बनविलेल्या नियमांचे किंवा विनियमांचे पालन करण्यास उत्तरदायी (जबाबदार) अशी व्यक्ती असा आहे.
(p) त) अन्न (खाद्य) प्रयोगशाळा म्हणजे केन्द्र सरकार किंवा राज्य सरकार किंवा इतर कोणत्याही प्रतिनिधिक संस्थेने स्थापन केलेली कोणतीही अन्न (खाद्य) प्रयोगशाळा आणि जी चाचणी आणि मूल्यमापन प्रयोगशाळांसाठी राष्ट्रीय मान्यता मंडळ किंवा कोणत्याही समतुल्य प्रातिनिधिक संस्थेद्वारे मान्यता प्राप्त आहे आणि कलम ४३ अन्वये अन्न (खाद्य) प्राधिकरणाद्वारे मान्यताप्राप्त आहे.
(q) थ) अन्न (खाद्य) सुरक्षा म्हणजे अन्न मानवी वापरासाठी त्याच्या हेतुनुसार स्वीकार्य असल्याची खात्री, होय.
(r) द) अन्न (खाद्य) सुरक्षा संपरीक्षा म्हणजे उत्पादक गटांनी अन्न सुरक्षेच्या स्वीकाराचे काटेकोर पालन केले आहे किंवा नाही अथवा संबंधित परिणामांबाबत अन्न सुरक्षिततेचे उद्देश गाठले आहे किंवा नाही व त्याबाबतचे दावे योग्य आहेत किंवा नाही याची पद्धतशीर व स्वतंत्ररीत्या कार्यरत करण्यात आलेली तपासणी होय;
(s) ध) अन्न (खाद्य) सुरक्षा व्यवस्थापन प्रणाली (फुड सेफ्टी मॅनेजमेन्ट सिस्टिम) म्हणजे चांगल्या उत्पादन पद्धती, चांगल्या स्वच्छता पद्धती, धोक्याचे विश्लेषण आणि आपत्कालीन नियंत्रण केन्द्र आणि अन्न व्यवसायाच्या नियमांद्वारे निर्दिष्ट केलेल्या अशा इतर पद्धतींचा अवलंब करणे होय;
(t) न) अन्न (खाद्य) सुरक्षा अधिकारी म्हणजे कलम ३७ अन्वये नियुक्त केलेला अधिकारी होय;
(u) प) धोका म्हणजे अन्न किंवा अन्नाच्या स्थितीतील कोणताही जैविक, रासायनिक किंवा भौतिक घटक किंवा पदार्थ ज्यामुळे आरोग्यावर परिणामकारक परिणाम होतो, होय;
(v) फ) आयात म्हणजे जमीन, समुद्र किंवा हवाई मार्गाने कोणताही अन्न (खाद्य) पदार्थ भारतात आणणे;
(w) ब) सुधारणा सूचना (नोटीस) म्हणजे या अधिनियमाच्या कलम ३२ अन्वये जारी केलेली सूचना (नोटीस) होय;
(x) भ) शिशु अन्न (खाद्य) आणि शिशु दुग्ध याचा अर्थ, शिशु प्रस्थापित दुग्ध, पाजण्याच्या (पोषण) बाटल्या व शिशु अन्न (खाद्य) (उत्पादन, पुरवठा व वितरण विनियमन) अधिनियम १९९२ (१९९२ चा ४१) याच्या कलम २ च्या पोटकलम १ च्या खंड (च) व (छ) मध्ये दिल्याप्रमाणे असेल;
(y) म) घटक (संघटक / इनग्रेडियन्ट) म्हणजे असा कोणताही पदार्थ, ज्यात अन्न (खाद्य) तयार करताना किंवा उत्पादन करताना वापरलेल्या अन्न (खाद्य) योज्यकाचा समावेश असेल आणि जो अंतिम उत्पादनामध्ये शक्यतो सुधारित स्वरुपात उपस्थित असतो;
(z) य) लेबल म्हणजे कोणत्याही अन्न (खाद्य) पदार्थाच्या पुडक्याच्या (पॅकेजच्या) पात्रावर, आवरणावर, झाकण किंवा टोपावर लिहिलेला, मुद्रित केलेला, स्टेन्सिल केलेला, चिन्हांकित केलेला, उमटवलेला, रेखित केलेला, छिद्रित केलेला, ठसवेलला, छापलेला किंवा त्यासोबत जोडलेला टॅग, ब्रांड, चिन्ह, चित्रमय किंवा अन्य वर्णनपर सामग्री होय आणि त्यात त्यामधील उत्पादनाचा समावेश होतो;
(za) यक) अनुज्ञप्ति (लायसन) म्हणजे या अधिनियमाच्या कलम ३१ अन्वये मंजूर केलेली अनुज्ञप्ति (लायसन) होय;
(zb) यख) स्थानिक क्षेत्र म्हणजे या अधिनियमाच्या प्रयोजनासाठी अन्न (खाद्य) सुरक्षा आयुक्तांनी स्थानिक क्षेत्र म्हणून अधिसूचित केलेले कोणतेही शहरी किंवा ग्रामीण क्षेत्र होय;
(zc) यग) निर्मिती (उत्पादन) म्हणजे घटकांच्या कोणत्याही अन्नपदार्थातील परिवर्तनासाठी केलेली कोणतीही प्रक्रिया किंवा अंगीकरण किंवा कृती होय आणि यात अन्न घटकाच्या निर्मितीशी आनुषंगिक व सहाय्यभूत असणाऱ्या उपप्रक्रियांचा ही समावेश होतो;
(zd) यघ) निर्माता (उत्पादक) म्हणजे अशी व्यक्ती जी विक्रिसाठी अन्न (खाद्य) पदार्थाच्या कोणत्याही वस्तू तयार करण्याच्या व्यवसायात गुंतलेली आहे आणि यामध्ये अशी व्यक्ती जी इतर कोणत्याही व्यक्तीकडून असे अन्न (खाद्य) पदार्थ विकण्यासाठी मिळविते आणि पॅक करते आणि त्यावर लेबल लावते किंवा अशा प्रयोजनासाठी कवळ लेबल लावते, यांचाही समावेश होतो;
(ze) १.(यङ) सभासद (सदस्य) म्हणजे कोणतेही अन्न (खाद्य) प्राधिकरणाचे अंशकालिक (अर्धवेळ) सभासद होय आणि यात अध्यक्ष देखील समाविष्ट आहेत;)
(zf) यच) मिथ्या छाप वाले अन्न (खाद्य) म्हणजे असा कोणताही पदार्थ –
अ) जर तो-
एक) क) पुडक्यावरील लेबलद्वारे ; किंवा
ख) जाहिरातीद्वारे,
मिथ्या, भ्रामक किंवा खोटे दावे करुन विक्रिसाठी प्रवर्तित किंवा प्रस्तावित करीत असेल तर; किंवा
दोन) दुसऱ्या अन्न (खाद्य) पदार्थाच्या नावाने विक्री केली असेल तर; किंवा
तीन) कोणत्याही कल्पित व्यक्तीच्या किंवा कंपनीच्या नावाने ज्या पदार्थाचा निर्माता किंवा उत्पादक असल्याचा दावा केला जातो, जे पदार्थ असलेल्या पॅकेजवर (पुडक्यावर) लिहिलेले असते किंवा लेबल केलेले असते, ते विक्रीसाठी प्रस्तुत केले जाते किंवा प्रोत्साहन दिले जाते तर असा अन्न (खाद्य) पदार्थ;
आ) जर पदार्थ निर्माता किंवा उत्पादकाने किंवा त्याच्या सांगण्यावरुन मोहरबंद (सीलबंद) किंवा तयार केलेल्या पॅकेमध्ये (पुडक्यामध्ये) विकला असेल आणि ज्यावर त्याचे नाव व पत्ता नमूद आहे, परंतु –
एक) तो कोणत्याही अन्य अन्न (खाद्य) पदार्थाची, ज्याचे नावाने विक्रि केली जाते त्याची नक्कल आहे, किंवा ज्याचे प्रतिस्थापित स्वरुप आहे किंवा त्याच्याशी मिळते जुळते आहे जेणेकरुन धोका होऊ शकतो आणि ज्याचे खरे स्वरुप दर्शवण्यासाठी त्यावर स्पष्टपणे सहजदृश्य स्वरुपात लेबल लावलेले नाही; किंवा
दोन) अन्न (खाद्य) पदार्थाचे पॅकेज (पुडके) किंवा पुडक्यावरील लेबलावर अन्न (खाद्य) पदार्थात अंतर्भूत असलेल्या तत्वाच्या बाबतीत असे कथन, रचना किंवा त्यातील घटक किंवा पदार्थांचे वैशिष्ट्य आहे जे कोणत्याही भौतिक संदर्भात खोटे किंवा दिशाभूल करणारे आहे किंवा जी पॅकेज (पुडके) त्यातील सामग्रीच्या बाबतीत फसवे असेल तर; किंवा
तीन) एखाद्या ठिकाणाचे किंवा देशाचे उत्पादन म्हणून विक्रीसाठक्ष दिलेला पदार्थ खोटा किंवा मिथ्या असेल; किंवा
इ) जर पॅकेज (पुडके) मधील अन्तर्विष्ट पदार्थ-
एक) ज्यात कोणत्याही कृत्रिम चव, रंग किंवा रासायनिक संरक्षकांचा समावेश आहे आणि पॅकेज (पुडक्यावर) वर त्या तथ्यांचे कथन करणारे घोषणात्मक लेबल नाही किंवा या अधिनियमाच्या किंवा त्याखाली बनविलेल्या नियमांच्या आवश्यकतांनुसार त्यावर लेबल लावलेले नसेल किंवा त्याचे उल्लंघन करणारा असेल; किंवा
दोन) विशिष्ट आहारातील वापरासाठी विक्रीसाठी प्रस्थापित केले आहे परंतु त्याच्या लेबलवर त्याचे विटामिन, खनिज किंवा अन्य आहारतत्वांचा, विनियमांद्वारे विनिर्दिष्ट केलेला असायला हवा, त्याप्रमाणे उल्लेख नसेल, जेणेकरुन अशा आहाराचे उपयोग व गुण यांची ग्राहकाला (खरेदीदाराला) पर्याप्तसूची सूचना मिळू शकते जी लेबलावर दिलेली नाही; किवा
तीन) ज्याचे या अधिनियमाला धरुन अधिकथित परिवर्तित सीमांमध्ये असल्याचे सहजदृश्य स्वरुपात किंवा योग्यरित्या बाह्यभागांवर दर्शविलेले नाही.
(zg) यछ) अधिसूचना म्हणजे राजपत्रात प्रकाशित केलेली अधिसूचना होय;
(zh) यज) पॅकेज (वेष्टण) म्हणजे पूर्व वेष्ठित (पॅके केलेला) खोका, बाटली, संदूक, धातूचा डबा, पिंप, पेटी, पिशवी, पात्र, पोते, थैली, रॅपर किंवा अन्य कोणतीही गोष्ट ज्यात अन्न (खाद्य) पदार्थ वेष्टीत (पॅक) केला जाऊ शकतो;
(zi) यझ) जागा (परिसर) यांत दुकान, स्टॉल (टपरी), हॉटेल, रेस्टॉरन्ट, विमानसेवा, आणि खाद्य कॅन्टीन्स, जागा किंवा वाहन (गाडी) किंवा जलयान (जहाज) जिथे अन्न (खाद्य) पदार्थांची विक्री होते किंवा विक्रीकरिता साठा होतो, यांचा समावेश होतो;
(zj) यञ) विहित म्हणजे या अधिनियमाला अधीन राहून, यथास्थिति, केन्द्र सरकार किंवा राज्य सरकार द्वारा केलेल्या नियमांनुसार विहित होय;
(zk) यट) प्राथमिक अन्न (खाद्य) म्हणजे असे अन्न (खाद्य) पदार्थ जे कृषि, बागायती किंवा पशुपालन आणि दुग्धव्यवसाय किंवा जल-कृषिच्या नैसर्गित स्वरुपात आहे, जे शेतकरी किंवा कोळी वगळता इतर व्यक्तींकडून पिकविलेले, वाढविलेले, नांगरलेले, वेचलेले, गोळा केलेले, कापणी केलेले याच्या परिणास्वरुप उत्पादित होते;
(zl) यठ) प्रतिषेध आदेश म्हणजे या अधिनियमाच्या कलम ३३ अन्वये जारी केलेला आदेश होय;
(zm) यड) कोणत्याही अन्न (खाद्य) पदार्थाच्या संबंधात जोखीम म्हणजे अशा अन्न (खाद्य) पदार्थाचे सेवन केल्याने उपभोक्ताच्या किंवा ग्राहकाच्या स्वास्थ्यावर प्रतिकूल प्रभाव पडण्याची शक्यता आणि त्याची प्रभावाची गंभीरता अभिप्रेत आहे;
(zn) यढ) कोणत्याही अन्न (खाद्य) पदार्थाच्या संबंधात जोखीम विश्लेषण म्हणजे जोखमीचे निर्धारण, जोखमीचे व्यवस्थापन आणि जोखमीची संसूचना (संप्रेषण) या तीन घटकांचा अंतर्भाव असलेली प्रक्रिया होय;
(zo) यण) जोखमीचे निर्धारण म्हणजे वैज्ञानिकदृष्ट्या (शास्त्रशुद्ध) प्रक्रिया ज्यात खालील कृतींचा समावेश होतो, एक) धोक्याची ओळख दोन) धोक्याचे वैशिष्टीकरण तीन) प्रकटीकरणाचे निर्धारण (विस्तृत मूल्यांकन) आणि चार) जोखमीचे वैशिष्टीकरण.
(zp) यत) जोखीम सूंसचना (संप्रेषण) म्हणजे जोखीम निर्धारक, जोखीम व्यवस्थापक, ग्राहक, उद्योग, शैक्षणिक समुदाय आणि अन्य हितबद्ध पक्षकार यांच्यात जोखीम, जोखीम घटक आणि जोखीम संकल्पनांशी संबंधित जोखीम विश्लेषण प्रक्रिये दरम्यान सूचना आणि मतांची परस्पर देवाणघेवाण अभिप्रेत आहे, याअंतर्गत जोखमीच्या निर्धारणाचे स्पष्टीकरण व जोखमीच्या व्यवस्थापनातील निर्णय यांचा समावेश असेल;
(zq) यथ) जोखमीचे व्यवस्थापन म्हणजे ग्राहकांच्या स्वास्थ्याच्या सुरक्षिततेसाठी व उचित व्यापारी व्यवहाराच्या संवर्धनासाठी, जोखीम निर्धारण व अन्य सुसंगत पैूलंचा विचार करताना, सर्व हितबद्ध पक्षकारांचे विचारविनियमाने झाला असेल अशी प्रक्रिया जोखीम निर्धारणापेक्षा वेगळी असेल व आवश्यक असल्यास योग्य ते निवारण आणि नियंत्रणाच्या पर्याय निवडण्याची प्रक्रिया अभिप्रेत आहे;
(zr) यद) विक्री, त्याचे व्याकरणात्मक स्वरुप आणि संज्ञानात्मक पदांसहित, याचा अर्थ मानवी उपभोगासाठी किंवा वापरासाठी किंवा विश्लेषणासाठी अन्न (खाद्य) पदार्थाच्या कोणत्याही वस्तुची विक्री होय मग ती रोख स्वरुपात असो किंवा उधारीवर असो, आणि ते मोठ्या प्रमाणात असो किंवा किरकोळ स्वरुपात असो आणि यात अशा कोणत्याही वस्तूच्या विक्रीसाठी करार करणे किंवा ती विक्रीसाठी सादर करणे किंवा विक्रीसाठी अभिदर्शित करणे किंवा विक्रीसाठी ती ताब्यात बाळगणे याचाही समावेश आहे आणि अशा कोणत्याही वस्तु विकण्याच्या प्रयत्नाचाही यात समावेश होतो;
(zs) यध) नमुना म्हणजे या अधिनियमाखाली किंवा या अन्वये केलेल्या कोणत्याही नियम व विनियमांद्वारे केलेल्या तरतुदींखाली घेतलेल्या अन्न (खाद्य) पदार्थाचा नमुना होय;
(zt) यन) विनियमांद्वारे विनिर्दिष्ट म्हणजे अन्न (खाद्य) प्राधिकरणाने केलेल्या विनियमांद्वारे विनिर्दिष्ट अभिप्रेत आहे;
(zu) यप) कोणत्याही अन्न (खाद्य) पदार्थाच्या संबंधात मानक म्हणजे अन्न (खाद्य) प्राधिकरणाने अधिसूचित केलेले मानक होय;
(zv) यफ) केन्द्रशासित प्रदेशाच्या संबंधात, राज्य सरकार म्हणजे राज्यघटनेच्या अनुच्छेद २३९ अन्वये राष्ट्रपतींनी नियुक्त केलेला केन्द्रशासित प्रदेशाचा प्रशासक होय;
(zw) यब) पदार्थ म्हणजे कोणताही नैसर्गिक किंवा कृत्रिम पदार्थ किंवा इतर वस्तू, होय मग ती घन किंवा द्रव स्वरुपात असो किंवा वायू किंवा वाफ स्वरुपात असो;
(zx) यभ) अवमानक (दुय्यम दर्जाचा) म्हणजे एखादा अन्न (खाद्य) पदार्थ विनिर्दिष्ट मानके पूर्ण करीत नसेल मात्र त्यामुळे तो अन्न (खाद्य) पदार्थ असुरक्षित ठरत नसेल असा पदार्थ अवमानक (दुय्यम दर्जाचा) असतो;
(zy) यम) न्यायाधिकरण (अधिकरण) म्हणजे या अधिनियमाच्या कलम ७० अन्वये स्थापित केलेले अन्न (खाद्य) सुरक्षा अपील न्यायाधिकरण (अधिकरण) होय;
(zz) यय) असुरक्षित अन्न (खाद्य) म्हणजे असे कोणतेही अन्न (खाद्य) पदार्थ अभिप्रेत आहे ज्याचे स्वरुप, सत्व किंवा दर्जा (गुणवत्ता) यावर इतका परिणाम होतो की निम्नलिखित कारणामुळे ते आरोग्यास हानिकारक ठरेल :-
एक) अन्न (खाद्य) पदार्थ त्याच्या वेष्ठणासाठी वापरलेल्या वस्तु पूर्णपणे किंवा अंशत: विषारी किंवा हानिकारक पदार्थ बनलेले असतील; किंवा
दोन) ज्या वस्तुत: पूर्णपणे किंवा अंशत: कोणतीही घाणेरडा, दूषित, सडलेला कुजलेला किंवा रोगग्रस्त प्राणी किंवा भाजीपाला पदार्थांनी बनलेला असेल; किंवा
तीन) त्याच्या अस्वच्छ प्रक्रियेमुळे किंवा कोणत्याही हानिकारक पदार्थाच्या उपस्थितीमुळे; किंवा
चार) कोणतीही निकृष्ठ किंवा स्वस्त पदार्थाचा पूर्णपणे किंवा अंशत: बदलीवापर केल्यामुळे; किंवा
पाच) कोणत्याही अनुज्ञेय पदार्थाचा पूर्णपणे किंवा अन्न (खाद्य) पदार्थात घटक म्हणून वापर केला असेल; किंवा
सहा) कोणताही अन्न (खाद्य) घटक पूर्णपणे किंवा अंशत: काढून घेतला असेल; किंवा
सात) पदार्थाला रंग देऊन, सुवासिक द्रव्य वापरुन किंवा आवरण वापरुन, पावडर लावून किंवा चकचकीत करुन त्यास हानी पोहचवली असेल किंवा त्याचे मूळ स्वरुप लपविण्याचा प्रयत्न केला असेल जेणेकरुन पदार्थाचे मूळस्वरुप आहे त्यापेक्षा उत्कृष्ट किंवा जास्त योगता असलेले दाखविले असेल; किंवा
आठ) कोणत्याही रंगद्रव्य किंवा संरक्षक जे विनिर्दिष्ट केल्याहून भिन्न असतील त्यापेक्षा जास्त असतील; किंवा
नऊ) ते अन्न (खाद्य) पदार्थ दूषित किंवा कृमी, किडे किंवा कीटकांनी रोगसंक्रमित किंवा ग्रासित असतील; किंवा
दहा) ते अन्न (खाद्य) पदार्थ अस्वच्छ जागी तयार केले किंवा वेष्टीत केले किंवा ठेवले असतील; किंवा
अकरा) ते अन्न (खाद्य) पदार्थ मिथ्याछाप, अप्रमाणित किंवा अवमानक असतील; किंवा
बारा) त्या अन्न (खाद्य) पदार्थात विनियमांद्वारे विनिर्दिष्ट केलेल्या प्रमाणापेक्षा जास्त प्रमाणात किटकनाशके किंवा इतर संदूषक असतील;
२) *.(जम्मू आणि काश्मीर राज्य) मध्ये कार्यान्वित नसलेल्या कोणत्याही अधिनियमाचा या अधिनियमातील कोणताही संदर्भ, त्या राज्यात अंमलात असल्यास, संबंधित अधिनियमाचा संदर्भ म्हणून अर्थ लावला जाईल.
——–
१. २००८ चा अधिनियम क्रमांक १३ याच्या कलम २ द्वारा (७-२-२००८ पासून) मूळ मजकुराऐवजी समाविष्ट केले.
*. हा अधिनियम जम्मू आणि काश्मीर केन्दशासित प्रदेश आणि लद्दाख केन्द्रशासित प्रदेशाला लागू हातो, पहा अधिसूचना क्रमांक एस. ओ. ३९१२ (इ), ३० ऑक्टोबर २०१९.
