अन्न सुरक्षा आणि मानके अधिनियम २००६
प्रकरण ३ :
अन्न (खाद्य) सुरक्षेची सर्वसाधारण तत्वे :
कलम १८ :
अधिनियमाच्या प्रशासनामध्ये पाळण्याची सामान्य तत्वे :
१) केन्द्र सरकार, राज्य सरकार, अन्न (खाद्य) प्राधिकरण आणि इतर संस्था, या अधिनियमाच्या तरतुदींची अंमलबजावणी करताना, निम्नलिखित तत्वांचे अनुकरण करतील, अर्थात :-
(a) क) मानवी जीवन आणि आरोग्य याची योग्य ती पातळी राखणे व ग्राहक (उपभोक्ता) हिताचे रक्षण करणे तसेच अन्न (खाद्य) सुरक्षा मानके व पद्धती यांच्या संबंधात सर्व प्रकारच्या अन्न (खाद्य) व्यापारात योग्य पद्धतींचा अवलंब करणे यासाठी प्रयत्न करणे;
(b) ख) विनियमांची सर्वसाधारण उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी धोक्याच्या निर्धारणाचे (मुल्यांकनाचे) परिणाम आणि अन्न (खाद्य) प्राधिकरणाची मते, विचाराधीन प्रकरणांशी संबंधित असलेले इतर घटक विचारात घेऊन, जेथे परिस्थिती सुसंगत आहे, जोखीम व्यवस्थापन पार पाडणे;
(c) ग) जेथे कोणत्याही विनिर्दिष्ट परिस्थितीमध्ये, उपलब्ध माहितीच्या मूल्यांकनाच्या आधारे स्वास्थ्यावर प्रतिकूल प्रभाव पडण्याची शक्यता दिसून येते, परंतु वैज्ञानिक अनिश्चितता दिसते त्यावेळी जोखमीच्या अधिक व्यापक मूल्यांकनासाठी अतिरिक्त वैज्ञानिक माहिती मिळेपर्यंत आरोग्य (स्वास्थ्य) संरक्षणाची योग्य पातळी निश्चित करण्यास आवश्यक जोखीम व्यवस्थापन उपायांचा अवलंब केला जाऊ शकेल;
(d) घ) खंड (c) (ग) मध्ये अवलंबलेले उपाय हे अपेक्षित प्रमाणानुसार असतील, जे आरोग्य (स्वास्थ्य) संरक्षणाची योग्य पातळी प्राप्त करण्यासाठी अपेक्षेपेक्षा अधिक व्यापारासाठी निर्बंध घालणारे नसतील, विचाराधीन विषयांत तांत्रिकी व आर्थिक व्यवहार्यता व इतर बाबींचा योग्य व वाजवी विचार केला जाईल;
(e) ङ) जीवन किंवा आरोग्य (स्वास्थ्य) याला जोखमीचे स्वरुप आणि वैज्ञानिक अनिश्चितता स्पष्ट करण्यासाठी आणि अधिक व्यापक जोखीम निर्धारण (मूल्यांकन) करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या वैज्ञानिक माहितीच्या प्रकारावर आधारित, स्वीकारलेल्या उपायांचे वाजवी कलावधीत पूनर्विलोकन केले जाईल;
(f) च) एखाद्या अन्नामुळे (खाद्यामुळे) मानवी अरोग्यास (स्वास्थ्यास) धोका निर्माण होऊ शकतो अशी शंका घेण्यास वाजवी कारणे असतील तर, अन्न (खाद्य) प्राधिकरण आणि अन्न (खाद्य) सुरक्षा आयुक्त, धोक्याचे स्वरुप, गंभीरता आणि व्याप्ती (सीमा) ओळखून यानुसार सामान्य जनतेला आरोग्याला (स्वास्थ्याला) असलेल्या धोक्याचे स्वरुप माहीत करुन देण्यासाठी आणि आणि अन्न (खाद्य) व अन्न (खाद्य) पदार्थाचा प्रकार सद्यस्थितीतील ते जो धोका निर्माण करु शकेल आणि तो धोका टाळण्यासाठी, कमी करण्यासाठी किंवा दूर करण्यासाठी घेतलेल्या उपाययोजना आणि त्याबाबत योग्य ती कारवाई करील.
(g) छ) जिथे अन्न (खाद्य) वर्ग, अन्न (खाद्य) सुरक्षा आवश्यकतांचे पालन करण्यात अयशस्वी ठरतो तेथे त्या वर्गाच्या किंवा वर्णनाच्या अन्नाच्या (खाद्याच्या) बॅचचा, लॉटचा किंवा पाठवलेला माल जो त्याच वर्गाचा किंवा वर्णनाचा आहे तिथे जोपर्यंत विरुद्ध सिद्ध झाल्याशिवाय असे मानले जाईल की, ती बॅच किंवा लॉट किंवा पाठवलेला त्याच वर्णनाचा माल अन्न (खाद्य) सुरक्षेच्या अपेक्षांचे पालन करण्यास अयशस्वी ठरला आहे.
२) अन्न (खाद्य) प्राधिकरण या अधिनियमान्वये विनियम ठरविताना किंवा मानके विनिर्दिष्ट करताना,-
क) निम्नलिखित बाबी लक्षात घेईल –
एक) देशातील प्रचलित प्रथा आणि परिस्थिती ज्यात कृषी पद्धती व हाताळणी, साठवण आणि परिवहनाच्या पद्धती अंतर्भूत आहेत;
दोन) आंतरराष्ट्रीय मानके आणि पद्धती जिथे आंतरराष्ट्रीय मानके किंवा पद्धती अस्तित्वात आहेत किंवा तयार होण्याच्या प्रक्रियेत आहेत,
अशा प्रचलित प्रथा आणि परिस्थिती किंवा आंतरराष्ट्रीय मानके किंवा पद्धती किंवा त्यांचा कोणताही विशिष्ट भाग विचारात घेतल्याशिवाय ते परिणामकारक ठरणार नाहीत असे अन्न (खाद्य) प्राधिकरणाचे मत नसेल तर किंवा जेथे कोणतेही वैज्ञानिक समर्थन नसेल किंवा जेथे देशात वेगवेगळ्या स्तरांवर सुरक्षा देण्यास जी देशात निश्चित केलेल्यापेक्षा वेगळी पद्धती असेल, तर ते विचारात घेणार नाही;
(b) ख) जोखीम विश्लेषणाच्या आधारे अन्न (खाद्य) मानके निश्चित करणे नैसर्गित किंवा परिस्थितीनुसार योग्य होणार नाही अशी प्रकरणे वगळता इतर बाबतीत जोखीम विश्लेषणाआधारे अन्न (खाद्य) मानकाची निश्चिती केली जाईल.
(c) ग) उपलब्ध वैज्ञानिक पुराव्याच्या आधारे आणि स्वतंत्र, वस्तुनिष्ठ आणि पारदर्शक पद्धतीने जोखीम निश्चित (निर्धारित) करणे;
(d) घ) विनियम तयार करण्यास, त्याचे मुल्यांकन व पुनरिक्षणाच्या वेळी प्रत्यक्ष किंवा पंचायतीच्या सर्व स्तरांसहित प्रतिनिधिक स्वरुपात खुल्या व पारदर्शी स्वरुपात लोक परामर्श घेण्यात येतो हे निश्चित करणे, परंतु जेथे अन्न (खाद्य) सुरक्षा व लोक स्वास्थ्या संबंधी तातडीने विनियम बनविणे किंवा त्यात बदल करणे आवश्यक आहे असे प्राधिकरणाचे मत असेल, तर असा परामर्श घेण्याची सूट दिली जाऊ शकेल :
परंतु असे विनियम सहा महिन्यांपेक्षा जास्त काळ वैध असणार नाही.
(e) ङ) ग्राहकांच्या हिताचे संरक्षण व ग्राहकांना ते ज्या अन्न (खाद्य) पदार्थाचे उपभोग करतात त्याबद्दल पसंतीच्या आधाराची माहिती देण्यात येईल याची निश्चिती करणे;
(f) च) निम्नलिखित बाबींच्या प्रतिबंधाची सुनिश्चित करणे :-
एक) फसव्या, लबाडी किंवा अनुचित व्यापार पद्धती ज्या ग्राहकांच्या दिशाभूल करणाऱ्या किंवा घातक असतील; आणि
दोन) असुरक्षित, संदूषित किंवा अप्रमाणित अन्न (खाद्य) असेल.
३) या अधिनियमाच्या तरतुदी, कोणत्याही शेतकरी किवा कोळी (मच्छीमार) किंवा कृषी कार्ये किंवा पिके किंवा पशूपालन किंवा जलकृषि (मत्स्यपालन) आणि शेतीमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या किंवा उत्पादित केलेल्या पुरवठा किंवा कोणत्याही शेतकऱ्याच्या शेतात किंवा कोणत्याही कोळ्याने (मच्छीमाराने) त्याच्या कार्यात उत्पादित केलेल्या उत्पादनांना लागू होणार नाहीत.
