अन्न सुरक्षा आणि मानके अधिनियम २००६
कलम १६ :
अन्न (खाद्य) प्राधिकरणाचे कर्तव्य आणि कार्ये :
१) सुरक्षित आणि पौष्टिक (स्वास्थ्यप्रद) अन्न (खाद्य) सुनिश्चित करण्यासाठी अन्नाचे (खाद्याचे) उत्पादन, प्रक्रिया, वितरण, विक्री आणि आयात यांचे नियमन आणि निरीक्षण करणे हे अन्न (खाद्य) प्राधिकरणाचे कर्तव्य असेल.
२) पोटकलम (१) च्या तरतुदींवर प्रतिकूल बाध न येता, अन्न (खाद्य) प्राधिकरण विनियमाद्वारे निम्नलिखित गोष्टी विनिर्दिष्ट करु शकेल :-
(a) क) या अधिनियमा अन्वये अधिसूचित केलेल्या विविध मानकांच्या अंमलबजावणीसाठी अन्न (खाद्य) पदार्थाच्या संदर्भात मानके आणि मार्गदर्शक तत्वे आणि योग्य प्रणाली विनिर्दिष्ट करणे;
(b) ख) अन्न (खाद्य) समावेशी (अन्न मिश्रित पदार्थ), कृषि संदूषके (पीक दुषित पदार्थ), कीटकनाशकांचे अवशेष, पशुवैज्ञकीय औषधांचे अवशेष, जड धातू, प्रक्रिया सहाय्य, सूक्ष्म विषाणू, प्रतिजैविके व भेषजीयकारक पदार्थ आणि अन्न (खाद्य) विकिरण (किरणोत्सर्जित पदार्थ) यांची मर्यादा निश्चित करणे;
(c) ग) अन्न (खाद्य) उद्योगासाठी अन्न (खाद्य) सुरक्षा व्यवस्थापनाचे प्रमाणपत्र देणाऱ्या संस्थाना अन्न (खाद्य) सुरक्षा व्यवस्थापनाचे प्रमाणपत्र देण्याबाबत मान्यतासाठी (अधिकृततेसाठी) यंत्रणा आणि मार्गदर्शक तत्वे निश्चित करणे;
(d) घ) भारतात आयात केलेल्या अन्न (खाद्य) पदार्थाच्या गुणवत्ता नियंत्रणाची कार्यपद्धती व अंमलबजावणी निश्चित करणे;
(e) ङ) प्रयोगशाळांच्या मान्यता आणि मान्यताप्राप्त प्रयोगशाळांची अधिसूचना यासाठी प्रक्रिया आणि मार्गदर्शक तत्वे निश्चित करणे;
(f) च) नमुने घेणे, विश्लेषण आणि अंमलबजावणी अधिकाऱ्यांत माहितीची देवाणघेवाण किंवा आदान प्रदान याबाबतची पद्धती निश्चित करणे;
(g) छ) देशात या अधिनियमात अंमलबजावणी आणि प्रशासनाचे सर्वेक्षण करणे;
(h) ज) अन्न (खाद्य) लेबल लावण्या संबंधी मानके ज्यात आरोग्य, पोषण, विशेष आहारातील वापर आणि अन्न (खाद्य) प्रवर्ग प्रणाली वरील दावे यांचा समावेश असेल; आणि
(i) झ) ज्या रीतीच्या आणि पद्धतीच्या अधीन राहून जोखीम विश्लेषण, जोखीम निर्धारण, जोखीम संप्रेषण (संसूचना) आणि जोखीम व्यवस्थापन केले जाईल ती रीत व पद्धत.
३) अन्न (खाद्य) प्राधिकरण निम्नलिखित कार्ये देखील करेल, अर्थात :-
(a) क) अन्न (खाद्य) सुरक्षा आणि पोषण यांच्याशी प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्षपणे संबंधित क्षेत्रांमध्ये धोरण आणि नियम तयार करण्यासाठी केन्द्र सरकार आणि राज्य सरकार यांना वैज्ञानिक सल्ला आणि तांत्रिक सहाय्य प्रदान करणे;
(b) ख) विशेषत: निम्नलिखित संबंधित सुसंगत वैज्ञानिक व तांत्रिक आकडे (माहिती) शोधणे, गोळा करणे, त्यांचे जतन करणे, एकत्र करणे, विश्लेषण करणे आणि त्याचे संक्षिप्तीकरण करणे, अर्थात :-
एक) अन्न (खाद्य) पदार्थाचा उपभोग आणि ग्राहकांना अन्न (खाद्य) उपभोगताना उघड झालेल्या जोखमी (धोक्या) बाबत;
दोन) जैविक जोखमीबाबतच्या घटना आणि त्यांची विद्यमानता (अस्तित्व);
तीन) अन्नातील (खाद्यातील) संदूषक;
चार) विभिन्न (वेगवेगळ्या) संदूषकांचे अवशेष;
पाच) पुढे येणाऱ्या जोखमींची ओळख करणे; आणि
सहा) द्रुत सतर्क (जलद सूचना) प्रणाली (तंत्राचा) आरंभ करणे.
(c) ग) जोखीम निर्धारण (मुल्यांकन) पद्धतीचे संवर्धन, समन्वय आणि त्याच्या विकासासाठी मार्गदर्शक तत्वे जारी करणे आणि त्यांचे निरीक्षण करणे आणित त्यांचे व्यवस्थापन करणे आणि केन्द्र सरकार व राज्य सरकार आणि अन्न (खाद्य) सुरक्षा आयुक्तांना स्वास्थ्य आणि अन्नाच्या (खाद्याच्या) पोषणतत्वांसंबंधीचे जोखमी (धोक्यावरील) संदेश पाठविणे;
(d) घ) अन्न (खाद्य) सुरक्षे संबंधी संकटाच्या परिस्थितीत आणीबाणी व्यवस्थापनाची योजना प्रवर्तित करण्यास लागणारा वैज्ञानिक व तांत्रिक सल्ला व मदत देणे आणि आणीबाणी व्यवस्थापनाचा सर्वसाधारण आराखडा आखणे व केन्द्र सरकारने याबाबत स्थापन केलेल्या संकटकालीन गटाशी निकट सहकार्य करणे;
(e) ङ) अन्न (खाद्य) प्राधिकरणाची जबाबदारी असलेल्या कार्यक्षेत्रात कार्यक्रमाचे समन्वयन, माहितीची देवाणघेवाण, संयुक्त प्रकल्प विकसित करणे व अंमलबजावणी, तज्ञ व सर्वोत्तम प्रथांची देवाण घेवाण याद्वारे वैज्ञानिक सहकार्याची चौकट सुनिश्चित करण्याच्या उद्देशाने संघटनेचे जाळे (नेटवर्क प्रणाली) प्रस्थापित करणे;
(f) च) आंतरराष्ट्रीय संस्थांसोबत सहकार्य वाढवण्यासाठी केंद्र सरकार आणि राज्य सरकारांना वैज्ञानिक आणि तांत्रिक सहाय्य प्रदान करणे;
(g) छ) लोक (जनता), ग्राहक, हितसंबंधी (इच्छुक) पक्ष आणि पंचायती राज संस्थांच्या सर्व स्तरावरील योग्य पद्धती आणि साधनांच्या माध्यमाद्वारे द्रुत, विश्वसनीय, वस्तुनिष्ठ व परिपूर्ण माहिती याग्य व व्यापर रितीने मिळावी याची खात्री करुन घेण्यासाठी सर्व कृती करणे;
(h) ज) त्यांच्या कार्यक्षेत्रात येणाऱ्या किंवा कार्यक्षेत्राबाहेर अन्न (खाद्य) व्यवसायात सहभागी होण्याचा हेतू असलेल्या व्यक्तींना, मग ते अन्न (खाद्य) व्यवसाय कर्ता किंवा कर्मचारी म्हणून किंवा इतर प्रकारे कार्य करीत असतील, अशा व्यक्तींना, अन्न (खाद्य) सुरक्षा व मानक यांच्या प्रशिक्षणाच्या कार्यक्रमाची उपलब्धता करुन देणे;
(i) झ) या अधिनियमाचे ची उद्दिष्टे पार पाडण्यासाठी केन्द्र सरकारने नेमून दिलेली अन्य कार्य करणे;
(j) ञ) अन्न (खाद्य), स्वच्छता आणि पादप स्वच्छता (फायटोसॅनिटरी) मानकांसाठी आंतरराष्ट्रीय विकासामध्ये सहकार्य करणे;
(k) ट) विशेष अन्न (खाद्य) संबंधित उपायांच्या समानतेच्या मान्यतेच्या कराराच्या विकासामध्ये जेथे योग्य असेल तेथे सहकार्य करणे;
(l) ठ) आंतरराष्ट्रीय सरकारी व गैर सरकारी संस्थांनी आरंभ केलेल्या अन्न (खाद्य) मानका संबंधी कार्याच्या समन्वयाचे संवर्धन करणे;
(m) ड) आंतरराष्ट्रीय तांत्रिक मानके आणि स्वदेशी मानके यांच्यात सुसुत्रता (सुसंगतता) निर्माण करणे आणि देशात स्वीकारलेल्या संरक्षणाचा दर्जा कमी होणार नाही याची खात्री करणे; आणि
(n) ढ) अन्न (खाद्य) सुरक्षा व मानके याबाबत सर्वसाधारण जागरुकता निर्माण करणे.
४) अन्न (खाद्य) प्राधिकरण अवाजवी विलंब न करता, निम्नलिखित गोष्टी सार्वजनिक (जाहीर) करेल, अर्थात :-
(a) क) वैज्ञानिक समिती आणि वैज्ञानिक मंडळाचे (पॅनलचे) अंगिकारलेले (स्विकारलेले) अभिप्राय;
(b) ख) अन्न (खाद्य) प्राधिकरणाचे सदस्य, मुख्य कार्यकारी अधिकारी, सल्लागार समितीचे सदस्य आणि वैज्ञानिक समिती व वैज्ञानिक मंडळाच्या सदस्यांनी केलेल्या वार्षिक हितसंबंध घोषणा तसेच बैठकांच्या कार्यक्रम सूचीतील बाबींच्या संबंधात हितसंबंधात केलेल्या घोषणा;
(c) ग) त्यांच्या वैज्ञानिक अभ्यासाचे परिणाम; आणि
(d) घ) त्याच्या क्रियाकलापांचा (उपक्रमांचा) वार्षिक अहवाल.
५) अन्न (खाद्य) प्राधिकरण वेळोवेळी, अन्न (खाद्य) सुरक्षा आयुक्तांना अन्न (खाद्य) सुरक्षा व मानकांसंबंधी निर्देश देऊ शकतील, जे या अधिनियमांस अनुसरुन असलेल्या अधिकारांचा वापर करताना त्या निदेशांचे पालन करण्यास कटिबद्ध (आबद्ध) असतील.
६) लोक (जनता) स्वास्थ्याच्या दृष्टिकोनातून जी माहिती जाहीर करणे गरजेचे आहे ती सोडून अन्य गोपनीय माहिती, जी अन्न (खाद्य) प्राधिकरणास प्राप्त होताना त्यात गोपनीयता बाळगण्याची विनंती केली आहे, ती माहिती अन्न (खाद्य) प्राधिकरण पक्षकारांना उघड करणार नाही किंवा उघड होऊ देणार नाही.
