भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद १०८ : विवक्षित प्रकरणी दोन्ही सभागृहांची संयुक्त बैठक : (१) जर एखादे विधेयक एका सभागृहाने पारित करून दुसऱ्या सभागृहाकडे पाठवल्यानंतर,----- (क) ते विधेयक दुसऱ्या सभागृहाने फेटाळले तर ; किंवा (ख) विधेयकात करावयाच्या सुधारणेसंबंधी दोन्ही सभागृहांचा अखेर मतभेद झाला असेल…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) वैधानिक कार्यपद्धती : अनुच्छेद १०७ : विधेयके प्रस्तुत करणे व पारित करणे यासंबंधी तरतुदी : (१) धन विधेयके व अन्य वित्तीय विधेयके यांबाबत, अनुच्छेद १०९ व ११७ च्या तरतुदींना अधीन राहून, संसदेच्या दोहोंपैकी कोणत्याही सभागृहात विधेयकाचा प्रारंभ होऊ शकेल. (२)…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद १०६ : सदस्यांचे वेतन व भत्ते : संसदेच्या दोहोंपैकी कोणत्याही सभागृहाचे सदस्य हे, संसद कायद्याद्वारे वेळोवेळी निर्धारित करील असे वेतन व भत्ते मिळण्यास व त्याबाबत त्याप्रमाणे तरतूद होईपर्यंत, या संविधानाच्या प्रारंभाच्या लगतपूर्वी डोमिनिअन ऑफ इंडियाच्या कॉन्स्टिट्यूअंट असेंब्लीच्या सदस्यांच्या बाबतीत…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) संसद व तिचे सदस्य यांचे अधिकार, विशेषाधिकार व उन्मुक्ती : अनुच्छेद १०५ : संसदेची सभागृहे आणि त्यांचे सदस्य व समित्या यांचे अधिकार, विशेषाधिकार, इत्यादी : (१) या संविधानाच्या तरतुदी आणि संसदेच्या कार्यपद्धतीचे विनियमन करणारे नियम व स्थायी आदेश यांना अधीन…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद १०४ : अनुच्छेद ९९ अन्वये शपथ घेण्यापूर्वी किंवा प्रतिज्ञा करण्यापूर्वी अथवा पात्र नसताना अथवा अपात्र झाल्यानंतर स्थानापन्न होण्याबद्दल व मतदान करण्याबद्दल शास्ती : जर एखाद्या व्यक्तीने, अनुच्छेद ९९ च्या आवश्यकतांचे अनुपालन करण्यापूर्वी अथवा संसदेच्या दोहोंपैकी कोणत्याही सभागृहाच्या सदस्यत्वास आपण…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद १०३ : १.(सदस्यांच्या अपात्रतेबाबतच्या प्रश्नांवरील निर्णय : (१) संसदेच्या दोहोंपैकी कोणत्याही सभागृहाचा एखादा सदस्य, अनुच्छेद १०२ च्या खंड (१) मध्ये नमूद केलेल्या अपात्रतांपैकी कोणत्याही अपात्रतेस अधीन झाला आहे किंवा कसे याबाबत कोणताही प्रश्न उद्भवल्यास, तो प्रश्न निर्णयार्थ राष्ट्रपतीकडे निर्देशित…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद १०२: सदस्यत्वाबाबत अपात्रता : (१) एखादी व्यक्ती, संसदेच्या दोहोंपैकी कोणत्याही सभागृहाचा सदस्य म्हणून निवडली जाण्यास आणि तसा सदस्य म्हणून राहण्यास पुढील कारणास्तव अपात्र होईल :--- १.(क) जे लाभपद त्याच्या धारकास अपात्र करणारे नसल्याचे संसदेने कायद्याद्वारे घोषित केले आहे त्याहून…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) सदस्यांची अपात्रता : अनुच्छेद १०१ : जागा रिक्त करणे : (१) कोणतीही व्यक्ती, संसदेच्या दोन्ही सभागृहांची सदस्य असणार नाही आणि जी व्यक्ती दोन्ही सभागृहांची सदस्य म्हणून निवडली गेली असेल तिने दोहोंपैकी कोणत्याही एका सभागृहातील तिची जागा रिक्त करावी यासाठी संसदेकडून…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद १०० : सभागृहांमधील मतदान, जागा रिक्त असतानाही कार्य करण्याचा सभागृहांचा अधिकार व गणपूर्ती : (१) या संविधानात अन्यथा तरतदू केली असेल त्याव्यतिरिक्त इतर बाबतीत, कोणत्याही सभागृहाच्या बैठकीतील किंवा सभागृहांच्या संयुक्त बैठकीतील सर्व प्रश्न, अध्यक्षाच्या अथवा सभापती किंवा अध्यक्ष म्हणून…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) कामकाज चालवणे : अनुच्छेद ९९ : सदस्यांनी शपथ घेणे किंवा प्रतिज्ञा करणे : संसदेच्या कोणत्याही सभागृहाचा प्रत्येक सदस्य, आपले स्थान ग्रहण करण्यापूर्वी, राष्ट्रपतीसमोर अथवा त्याने शपथ घेणे किंवा प्रतिज्ञा करणे याच्या संबंधात नियुक्त केलेल्या कोणत्याही व्यक्तीसमोर तिसऱ्या अनुसूचीत त्या प्रयोजनार्थ…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद ९८ : संसदेचे सचिवालय : (१) संसदेच्या प्रत्येक सभागृहाला, स्वतंत्र सचिवालयीन कर्मचारीवर्ग असेल : परंतु असे की, संसदेच्या दोन्ही सभागृहांना सामाईक अशा पदांची निर्मिती करण्यास या खंडातील कोणत्याही गोष्टीमुळे प्रतिबंध होतो, असा तिचा अन्वयार्थ लावला जाणार नाही. (२) संसदेला,…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद ९७ : सभापती व उपसभापती आणि अध्यक्ष व उपाध्यक्ष यांचे वेतन व भत्ते : राज्यसभेचा सभापती व उपसभापती यांना आणि लाके सभेचा अध्यक्ष व उपाध्यक्ष यांना प्रत्येकी, संसद कायद्याद्वारे निश्चित करील असे वेतन व भत्ते देण्यात येतील आणि त्यासंबंधात…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद ९६ : अध्यक्षास किंवा उपाध्यक्षास पदावरून दूर करण्याचा ठराव विचाराधीन असताना त्याने अध्यक्षस्थान न स्वीकारणे : (१) लाके सभेच्या कोणत्याही बैठकीत, अध्यक्षास त्याच्या पदावरून दूर करण्याचा कोणताही ठराव विचाराधीन असताना अध्यक्ष, अथवा उपाध्यक्षास त्याच्या पदावरून दूर करण्याचा कोणताही ठराव…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद ९५ : उपाध्यक्ष किंवा अन्य व्यक्ती यांच्या अध्यक्षपदाची कर्तव्ये पार पाडण्याचा किंवा अध्यक्ष म्हणून कार्य करण्याचा अधिकार : (१) अध्यक्षाचे पद रिक्त असताना, त्या पदाची कर्तव्ये उपाध्यक्ष किंवा, उपाध्यक्षाचे पदही रिक्त असेल तर, त्या प्रयोजनाकरता राष्ट्रपती नियुक्त करील असा…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद ९४ : अध्यक्षपद व उपाध्यक्षपद रिक्त होणे, त्याचा राजीनामा देणे आणि त्या पदावरून दूर करणे : लोकसभेचा अध्यक्ष किंवा उपाध्यक्ष म्हणून पद धारण करणाऱ्या सदस्यास------ (क) त्याचे लोकसभेचे सदस्यत्व संपुष्टात आले तर, आपले पद रिक्त करावे लागेल ; (ख)…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद ९३ : लोकसभेचा अध्यक्ष व उपाध्यक्ष : लोकसभा, शक्य तितक्या लवकर, सभागृहाच्या दोन सदस्यांना अनुक्रमे आपला अध्यक्ष व उपाध्यक्ष म्हणून निवडील आणि अध्यक्षाचे किंवा उपाध्यक्षाचे पद रिक्त होईल त्या त्या वेळी ते सभागृह, अन्य एखाद्या सदस्यास अध्यक्ष, किंवा, यथास्थिति,…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद ९२ : सभापतीस किंवा उपसभापतीस पदावरून दूर करण्याचा ठराव विचाराधीन असताना त्याने अध्यक्षस्थान न स्वीकारणे : (१) राज्यसभेच्या कोणत्याही बैठकीत, उपराष्ट्रपतीस त्याच्या पदावरून दूर करण्याचा कोणताही ठराव विचाराधीन असताना सभापती, अथवा उपसभापतीस त्याच्या पदावरून दूर करण्याचा कोणताही ठराव विचाराधीन…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद ९१ : उपसभापती किंवा अन्य व्यक्ती यांचा सभापतिपदाची कर्तव्ये पार पाडण्याचा किंवा सभापती म्हणून कार्य करण्याचा अधिकार : (१) सभापतीचे पद रिक्त असताना, अथवा जेव्हा उपराष्ट्रपती हा राष्ट्रपती म्हणून काम करीत असेल किंवा त्याची कार्ये करीत असेल अशा कोणत्याही…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) अनुच्छेद ९० : उपसभापतिपद रिक्त होणे, त्याचा राजीनामा देणे आणि त्या पदावरून दूर करणे : राज्यसभेचा उपसभापती म्हणून पद धारण करणाऱ्या सदस्यास, (क) त्याचे राज्यसभेचे सदस्यत्व संपुष्टात आले तर, आपले पद रिक्त करावे लागेल ; (ख) सभापतीस संबोधून कोणत्याही वेळी…
भारताचे संविधान ( राज्यघटना ) संसदेचे अधिकारी : अनुच्छेद ८९ : राज्यसभेचा सभापती व उपसभापती : (१) भारताचा उपराष्ट्रपती हा, राज्यसभेचा पदसिद्ध सभापती असेल. (२) राज्यसभा, शक्य तितक्या लवकर, राज्यसभेच्या एखाद्या सदस्यास, आपला उपसभापती म्हणून निवडील आणि उपसभापतीचे पद रिक्त होईल त्या त्या वेळी, राज्यसभा,…